ماجرای دلبری نوشابه و دلدادگی به آن بر کسی پوشیده نیست و برخی افراد چنان اسیر این نوشیدنی می‌شوند که حتی نمی‌توانند یک روز جای خالی‌اش را در سفره تحمل کنند. البته حق هم دارند، آن رنگ سیاه فریبنده و طعم پرکشش کوکا و آن رنگ نارنجی شعف‌انگیز کانادا و آن گاز سوزان و جوشانی که به محض باز کردن در نوشابه با فیس و افاده خودی نشان می‌دهد، چنان وسوسه‌انگیز است که کمتر کسی می‌تواند در برابر آن مقاومت کند.
اما در میان نوشابه‌های سفید، نارنجی و سیاه کدام‌یک اولویت مصرف دارد؟ اینکه می‌گویند گاز نوشابه را از گازوئیل تامین می‌کنند، صحت دارد؟ آیا به نوشابه مواد نگهدارنده می‌زنند؟ فرق میان نوشابه‌های لایت و زیرو در چیست؟ بطری‌های پلاستیکی و قوطی‌های آلومینیومی که برای بسته‌بندی نوشابه به کار می‌رود، می‌تواند باعث فعل و انفعالات شیمیایی در نوشابه شود؟ این درست است که می‌گویند اسید نوشابه به قدری قوی است که می‌توان با آن وسایل خودرو و سرویس بهداشتی را جرم‌زدایی کرد؟
دکتر محمدحسین عزیزی، متخصص علوم و صنایع غذایی و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس در گفت‌و‌گو با جام‌جم می‌گوید: نوشابه حاوی 90 درصد آب، 9 تا 10 درصد شکر و یک درصد مواد رنگی، اسیدهای خوراکی، گازکربنیک، اسانس، مواد نگهدارنده و برخی افزودنی‌های شیمیایی است.
وی در پاسخ به این سوال که ضرر اصلی مصرف نوشابه‌ها در چیست، اظهار میکند: گرچه نوشابه حاوی افزودنی‌های مضری چون اسید، رنگ و گاز است، اما چون 9 تا 10 درصد آن شکر است و فقط یک درصد نوشابه افزودنی‌های سنتزی است، در نتیجه شکر آن زیانبارتر است. لازم است بدانید 10درصد یک نوشابه دو لیتری خانواده، حاوی 200 گرم و 10 درصد یک بطری 200 سی‌سی آن حاوی 20 گرم معادل یک قاشق غذاخوری شکر است.
واقعا اسید نوشابه جرم‌زداست؟
این درست است که می‌گویند اسید نوشابه به قدری قوی است که می‌توان با آن جرم موتور و باتری ماشین و سرویس بهداشتی را زدود و آن را جایگزین جرمگیر و وایتکس کرد؟ یعنی این اسید می‌تواند معده و روده ما را سوراخ کند؟ دکترعزیزی با رد این موضوع می‌گوید: اسید نوشابه خوراکی و ضعیف است و نمی‌تواند خاصیت جرمگیری داشته باشد. البته اسید نوشابه با ورود به بدن برای به تعادل رسیدن نیاز به کلسیم دارد که آن را از استخوان‌ها برداشت میکند و مصرف طولانی‌مدت آن می‌تواند به پوک شدن استخوان‌ها منجر شود. این متخصص در پاسخ به این سوال که چرا طعم نوشابه‌های سفید، نارنجی و سیاه با یکدیگر متفاوت است، ادامه می‌دهد: اسید و اسانس، دو ترکیب مسئول ایجاد طعم در نوشابه‌هاست. نوشابه‌های سیاه معمولا با اسید فسفریک و نوشابه‌های نارنجی و سفید با اسید سیتریک ترش و طعمدار می‌شوند و یکی از رموز خوش‌طعمی نوشابه هم وجود همین اسیدهای طعمدار است.
کدام نوشابه اولویت مصرف دارد؟
برخی افراد بر این باورند که چون رنگ نوشابه سیاه از کارامل و نوشابه سفید بدون رنگ است، نسبت به نوشابه‌های نارنجی که با رنگ مصنوعی تهیه می‌شود مضرات کمتری دارد. دکتر عزیزی با تائید این موضوع می‌گوید: البته میزان اسید، گاز و سایر افزودنی‌ها در انواع نوشابه تقریبا یکسان بوده و هیچ کدام بر دیگری برتری ندارد، اما چون رنگ نوشابه سیاه از کارامل (قند سوخته) و نوشابه سفید بی‌رنگ است در مقایسه با نوشابه‌های نارنجی اولویت مصرف دارد.
ولی عامل شفافیت و زلالی نوشابه‌های سفید چیست؟ می‌توان گفت ماده‌ای که برای شفافیت به این نوشابه‌ها می‌زنند نسبت به سایر نوشابه‌های رنگی ضرر بیشتری دارد؟ به گفته این متخصص چون آب مورد استفاده برای تهیه انواع نوشابه چندین بار تصفیه می‌شود، علاوه بر نوشابه‌های سفید، نوشابه‌های سیاه و نارنجی هم شفافیت داشته و کدورت و رسوب ندارند، اما چون حاوی مواد رنگی است این موضوع از نظر مصرف‌کننده قابل تشخیص نیست.
این درست است که می‌گویند چون در نوشابه سیاه از کولا استفاده می‌شود، اعتیاد‌آور است؟ دکتر عزیزی با اشاره به اینکه کولا نام گیاهی است که از پودر دانه‌های آن در نوشابه‌های سیاه غیرالکلی استفاده می‌شود، می‌گوید: این پودر طعم‌دهنده بوده و رنگ قرمز قهوه‌ای دارد و حاوی کافئین، تئوبرومین و درصدی تانن است. به دلیل ترکیبات تاننی دلیل وجود ضداسهال دارد.
به جهت کافئین اثرات محرک داشته و شبیه به چای و قهوه باعث رفع خستگی می‌شود. مدر است و با تحریک دستگاه گوارش به هضم بهتر غذا کمک میکند. تا حدی باعث افزایش نیرو می‌شود و از خواب‌آلودگی جلوگیری کرده و در کل حال انسان را خوش میکند، اما چون مقدار آن در نوشابه‌های سیاه بسیار اندک است اعتیادآوری ضعیفی دارد. به گفته این استاد دانشگاه، کافئین یک لیوان نوشابه سیاه تقریبا معادل همین میزان چای غلیظ و کمتر از قهوه است.
نوشابه‌های گازوئیلی!
به گفته دکتر عزیزی، گازکربنیک نوشابه را از هر سوخت فسیلی می‌توان تهیه کرد و یکی از راههای تهیه این گاز از طریق سوزاندن گازوئیل است. دود حاصل از سوزاندن گازوئیل حاوی گازکربنیک و مواد و گازهای زاید است. برای این کار، دود ناخالص را در محلول‌های تصفیه‌‌کننده مختلفی هدایت کرده تا آلاینده‌ها و مواد زاید آن از گازکربنیک جدا شود و در نهایت، گازکربنیک را به صورت بی‌بو و بی‌رنگ و تحت فشار معینی وارد کپسول کرده و روانه کارخانه‌های نوشابه می‌کنند.
گازکربنیک به دلیل جوشان، تند و سوزان بودن علاوه برتحریک پرزهای چشایی و کمک به ترشح بیشتر غدد بزاقی به سبب ماهیت اسیدی با افزایش ترشح اسید معده به هضم بهتر غذا کمک میکند. اما زود قضاوت نکنید! در طولانی‌مدت که دستگاه گوارش به میزان ورود این اسید مصنوعی مضاعف عادت کرد برای هضم همواره نیازمند ورود این مقدار اسید به معده خواهد بود. بنابراین در صورت مصرف کم یا قطع مصرف نوشابه گازدار، معده تنبل می‌شود و اختلال در هضم، سنگینی و پری عارض می‌شود.
آیا به نوشابه مواد نگهدارنده می‌زنند؟
دکتر عزیزی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: چون 10درصد نوشابه حاوی شکر است و شکر به واسطه حضور برخی مخمرها می‌تواند همچون سرکه ترش شود و نوشابه را بدطعم کند، به همین دلیل از بنزوات سدیم به‌عنوان ماده‌ای نگهدارنده در انواع نوشابه‌ها استفاده می‌شود که البته چون میزان استفاده از آن کمتر از 3/0 درصد است، نمی‌تواند تهدیدکننده سلامت بدن باشد. تا زمانی که در نوشابه باز نشده باشد، این محصول مستعد فسادپذیری نیست، اما از زمانی که در بطری نوشابه باز شود، با نزدیک شدن به تاریخ انقضا احتمال دارد کپک زده و غیرقابل مصرف شود. به گفته دکتر عزیزی بطری‌های پلاستیکی که برای پر کردن نوشابه از آن استفاده می‌شود همچون سایر بطری‌های پلاستیکی که در آن آبمیوه، سرکه، آبلیمو، آب معدنی یا آب نارنج پر می‌شود، می‌تواند موجب مهاجرت یونی و ایجاد فعل و انفعالات شیمیایی و سرطان‌زا در نوشیدنی شود. در نتیجه بهتر است نوشابه‌ها بخصوص انواع گازدار آن در ظروف شیشه‌ای نگهداری شود. به گفته این متخصص، بطری‌های آلومینیومی مضرات چندانی ندارد و در مقایسه با بطری‌های پلاستیکی سالمترند.
نوشابه لایت یا زیرو؟
نوشابه‌های لایت و زیرو چه فرقی از نظر ترکیبات با یکدیگر دارد و آیا برتری خاصی نسبت به نوشابه‌های معمولی دارد؟ دکتر عزیزی در این مورد می‌گوید: نوشابه‌های زیرو و لایت هر دو از انواع نوشیدنی‌های رژیمی است و قندهای مصنوعی جایگزین شکر آن شده است. قندهای رژیمی نوعی پروتئین سنتزی است که به صورت مصنوعی در کارخانجات تولید می‌شود و در مقایسه با شکر چند صد برابر قدرت شیرین‌کنندگی بیشتر دارد و چون در بدن هضم و جذب نمی‌شود، قدرت کالری‌زایی نیز ندارد و چاق‌کننده و بالابرنده قند خون نیست. البته لازم است بدانید نوشابه‌های رژیمی همچون دیگر نوشابه‌های معمولی، ورزشی و انرژی‌زا حاوی مواد مضر رنگی، اسیدی، گاز و مواد نگهدارنده است.
به گفته این متخصص صنایع غذایی، فرق نوشابه لایت و زیرو در این است که میزان شکر در نوشابه‌های زیرو صفر است، اما نوشابه‌های لایت علاوه بر دارا بودن قندهای مصنوعی، حاوی درصد اندکی شکر است.
دکتر عزیزی با اشاره به اینکه چون مضرات نوشابه به ازای وزن بدن کودکان، بیشتر از بزرگسالان می‌تواند مخرب باشد، می‌گوید باید کودکان کمتر از نوشابه‌ها استفاده کنند. برای درک بهتر، مصرف یک لیوان نوشابه در یک کودک با وزن 20 کیلوگرم ضمن اینکه هنوز سیستم بدنی او در حال رشد است و تکامل نیافته و در نتیجه کارایی لازم برای سم‌زدایی را ندارد، در مقایسه با مصرف همین میزان نوشابه از سوی یک فرد بالغ با وزن 80 کیلوگرم می‌تواند آسیب‌زاتر باشد.
